Leptin là một loại hormone mà cơ thể tiết ra giúp cơ thể duy trì cân nặng bình thường trong thời gian dài. Mức độ leptin trong máu của bạn có liên quan trực tiếp đến lượng chất béo trong cơ thể.
Trái lại, kháng leptin khiến bạn cảm thấy đói và ăn nhiều hơn mặc dù cơ thể bạn có đủ chất béo dự trữ.
Chức năng của leptin là gì?
Chức năng chính của leptin là giúp điều chỉnh sự cân bằng lâu dài giữa lượng thức ăn nạp vào cơ thể và việc sử dụng năng lượng (tiêu hao). Leptin giúp ức chế (ngăn chặn) cơn đói và điều chỉnh cân bằng năng lượng để cơ thể bạn không kích hoạt phản ứng đói khi không cần năng lượng (calo).
Leptin chủ yếu hoạt động trên thân não và vùng dưới đồi của bạn để điều chỉnh cơn đói và cân bằng năng lượng, mặc dù bạn có các thụ thể leptin ở các khu vực khác trên cơ thể.
Leptin không ảnh hưởng đến mức độ đói và lượng thức ăn của bạn từ bữa này sang bữa khác mà thay vào đó có tác dụng thay đổi lượng thức ăn và kiểm soát mức tiêu hao năng lượng trong thời gian dài hơn để giúp duy trì cân nặng bình thường của bạn.
Leptin có tác dụng sâu sắc hơn khi bạn giảm cân. Khi chất béo trong cơ thể bạn (mô mỡ) giảm, mức độ leptin của bạn sẽ giảm, điều này báo hiệu cơ thể bạn nghĩ rằng nó đang đói. Điều này kích thích cảm giác đói và thèm ăn dữ dội và có thể dẫn đến tăng tiêu thụ thực phẩm.
Các nhà khoa học vẫn đang nghiên cứu leptin và họ tin rằng nó cũng ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất, điều hòa hệ thống nội tiết và chức năng hệ thống miễn dịch của bạn.
Leptin giúp điều chỉnh trọng lượng cơ thể
Leptin là một loại hormone được sản xuất bởi các tế bào mỡ của cơ thể và thường được gọi là Hormone no hoặc Hormone đói.
Mục tiêu chính của Leptin là trong não, đặc biệt là ở khu vực vùng dưới đồi của não. Leptin có nhiệm vụ nói với bộ não rằng: khi đã tích trữ đủ chất béo, bạn không cần ăn và có thể đốt cháy calo ở mức bình thường.
Leptin cũng có nhiều chức năng khác liên quan đến khả năng sinh sản, khả năng miễn dịch và chức năng của não.
Tuy nhiên, vai trò chính của leptin là điều chỉnh năng lượng trong thời gian dài, bao gồm lượng calo bạn ăn và tiêu hao, cũng như lượng chất béo bạn tích trữ trong cơ thể.
Hệ thống leptin đã phát triển để giữ cho con người không bị đói hoặc ăn quá nhiều, cả hai điều này sẽ khiến bạn ít có khả năng sống sót trong môi trường sinh tồn tự nhiên.
Ngày nay, leptin rất hiệu quả trong việc giúp chúng ta không bị đói. Nhưng một điều gì đó đã bị hỏng trong cơ chế này, thứ mà đáng lẽ ra ngăn cản chúng ta ăn quá nhiều.
Leptin & tác động đến não
Leptin được sản xuất bởi các tế bào mỡ của cơ thể bạn. Cơ thể càng mang nhiều chất béo thì càng tạo ra nhiều leptin.
Leptin được máu mang vào não, nơi nó gửi tín hiệu đến vùng dưới đồi – bộ phận kiểm soát thời gian và lượng bạn ăn.
Các tế bào mỡ sử dụng leptin để báo cho não của bạn biết lượng chất béo trong cơ thể mà chúng mang theo. Nồng độ leptin cao cho não bạn biết rằng bạn có nhiều chất béo dự trữ, trong khi mức thấp cho não bạn biết rằng lượng chất béo dự trữ thấp và bạn cần ăn.
Khi bạn ăn, chất béo trong cơ thể bạn tăng lên, dẫn đến mức độ leptin của bạn tăng lên. Do đó, bạn ăn ít hơn và đốt cháy mỡ nhiều hơn.
Ngược lại, khi bạn không ăn, lượng mỡ trong cơ thể sẽ giảm xuống, dẫn đến mức độ leptin của bạn giảm xuống. Tại thời điểm đó, bạn ăn nhiều hơn và đốt cháy ít hơn.
Loại hệ thống này được gọi là vòng phản hồi tiêu cực (hoặc vòng phản hồi cân bằng) của cơ thể và tương tự như các cơ chế kiểm soát đối với nhiều chức năng sinh lý khác chẳng hạn như hô hấp, nhiệt độ cơ thể và huyết áp.
Mức độ leptin được kiểm soát như thế nào?
Mô mỡ trắng của bạn (mỡ trong cơ thể) tạo ra và giải phóng leptin. Mô mỡ trắng là loại chất béo chính trong cơ thể. Nó nằm bên dưới da của bạn, xung quanh các cơ quan nội tạng, trong khoang giữa của xương. Mô mỡ trắng đóng vai trò đệm cho các bộ phận khác nhau trên cơ thể.
Lượng leptin trong máu của bạn tỷ lệ thuận với lượng mô mỡ mà cơ thể bạn có. Nói cách khác, càng ít mỡ trong cơ thể, bạn càng có ít leptin và càng nhiều mỡ trong cơ thể, bạn càng có nhiều leptin.
Mức độ leptin bình thường là gì?
Phạm vi giá trị bình thường cho mức độ leptin có thể khác nhau một chút giữa các phòng xét nghiệm khác nhau.
Phạm vi bình thường cho mức độ leptin bao gồm:
- Đối với Nữ: 0,5 – 15,2 nanogam trên mililit (ng/mL).
- Đối với Nam: 0,5 – 12,5 ng/mL.
Điều gì xảy ra khi nồng độ leptin quá cao?
Vì lượng leptin trong máu của bạn tỷ lệ thuận với lượng mô mỡ (mỡ trong cơ thể), nên béo phì dẫn đến lượng leptin cao (hyperleptinemia). Điều này có thể gây ra sự thiếu nhạy cảm với leptin, một tình trạng được gọi là kháng leptin.
Các điều kiện khác liên quan đến tăng leptin máu bao gồm:
- Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.
- Hội chứng Rabson–Mendenhall.
- Rối loạn thoái hóa thần kinh.
- Sự chán nản.
- Nghiện ăn.
Đo mức độ leptin như thế nào?
Xét nghiệm máu có thể kiểm tra lượng leptin trong mẫu máu lấy từ tĩnh mạch trên cánh tay của bạn.
Các trung tâm chăm sóc sức khỏe không thường xuyên kiểm tra mức độ leptin và xét nghiệm không được cung cấp bởi tất cả các phòng thí nghiệm. Các trung tâm thường chỉ xem xét yêu cầu xét nghiệm leptin nếu ai đó bị béo phì và đói dai dẳng hoặc nếu trẻ nhỏ bị béo phì độ III.
Vậy tại sao có leptin vẫn mập?
Những người mắc bệnh béo phì có rất nhiều chất béo trong các tế bào mỡ của họ.
Bởi vì các tế bào mỡ tạo ra leptin tỷ lệ thuận với kích thước của chúng, nên những người mắc bệnh béo phì cũng có lượng leptin rất cao.
Với cách thức hoạt động của leptin, nhiều người mắc bệnh béo phì nên hạn chế ăn một cách tự nhiên. Nói cách khác, bộ não của họ nên biết rằng họ có rất nhiều năng lượng dự trữ.
Tuy nhiên, tín hiệu leptin của họ có thể không hoạt động. Mặc dù có thể có nhiều leptin nhưng não không nhìn thấy nó.
Tình trạng này được gọi là kháng leptin và hiện được cho là một trong những nguyên nhân sinh học chính gây ra bệnh béo phì.
Khi não của bạn không nhận được tín hiệu leptin, nó sẽ lầm tưởng rằng cơ thể bạn đang đói mặc dù nó đã dự trữ quá nhiều năng lượng.
Điều này khiến não của bạn thay đổi hành vi để lấy lại lượng mỡ trong cơ thể. Bộ não của bạn sau đó khuyến khích:
- Ăn nhiều hơn: Não của bạn nghĩ rằng bạn phải ăn để không bị đói.
- Giảm tiêu hao năng lượng: Trong nỗ lực tiết kiệm năng lượng, não của bạn sẽ giảm mức năng lượng của bạn và khiến bạn đốt cháy ít calo hơn khi nghỉ ngơi.
Do đó, ăn nhiều hơn và tập thể dục ít hơn không phải là nguyên nhân cơ bản của việc tăng cân mà là hậu quả có thể xảy ra của tình trạng kháng leptin, một khiếm khuyết về nội tiết tố.
Đối với hầu hết những người đấu tranh với tình trạng kháng leptin, việc sẵn sàng vượt qua tín hiệu đói do leptin điều khiển là điều gần như không thể.
Các triệu chứng của kháng leptin là gì?
Kháng leptin dẫn đến giảm khả năng leptin ngăn chặn sự thèm ăn hoặc tăng sử dụng năng lượng của cơ thể bạn. Do đó, các triệu chứng chính của kháng leptin là thường xuyên cảm thấy đói và tăng lượng thức ăn mặc dù cơ thể có đủ hoặc dư thừa lượng chất béo.
Tuy nhiên, một số yếu tố và điều kiện khác có thể góp phần gây ra các triệu chứng này chứ không chỉ do kháng leptin. Các nhà khoa học vẫn đang tìm hiểu về leptin và sau đó có thể phát hiện ra các triệu chứng kháng leptin khác.
Tác động của kháng leptin đến việc ăn kiêng
Kháng leptin à một lý do khiến nhiều chế độ ăn kiêng không thúc đẩy quá trình giảm cân lâu dài.
Nếu bạn kháng leptin, giảm cân vẫn làm giảm khối lượng chất béo, dẫn đến giảm đáng kể mức leptin – nhưng não của bạn không nhất thiết phải đảo ngược tình trạng kháng leptin.
Khi leptin giảm xuống, điều này dẫn đến cảm giác đói, tăng cảm giác thèm ăn, giảm động lực tập thể dục và giảm lượng calo đốt cháy khi nghỉ ngơi.
Sau đó, bộ não của bạn nghĩ rằng bạn đang đói và khởi động nhiều cơ chế mạnh mẽ khác nhau để lấy lại lượng mỡ đã mất trong cơ thể.
Đây có thể là lý do chính tại sao rất nhiều người ăn kiêng theo kiểu đồ chơi yo-yo (yoyo diet) là giảm một lượng cân nặng đáng kể chỉ để tăng cân trở lại ngay sau đó.
Điều gì gây ra kháng Leptin?
Một số cơ chế tiềm năng đằng sau sự kháng leptin đã được xác định. Bao gồm:
- Viêm: Tín hiệu viêm ở vùng dưới đồi của bạn có thể là nguyên nhân quan trọng gây ra tình trạng kháng leptin ở cả động vật và con người.
- Axit béo tự do: Tăng axit béo tự do trong máu có thể làm tăng các chất chuyển hóa chất béo trong não và cản trở tín hiệu leptin.
- Có lượng leptin cao: Có mức độ leptin cao ngay từ đầu dường như gây ra tình trạng kháng leptin.
Hầu hết các yếu tố này được khuếch đại bởi bệnh béo phì, nghĩa là bạn có thể bị mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn tăng cân và ngày càng kháng leptin theo thời gian.
Có thể đảo ngược kháng leptin không?
Cách tốt nhất để biết bạn có kháng leptin hay không là nhìn vào gương.
Nếu bạn có nhiều mỡ trong cơ thể, đặc biệt là ở vùng bụng, thì gần như chắc chắn bạn có khả năng kháng leptin.
Không hoàn toàn rõ ràng làm thế nào có thể đảo ngược tình trạng kháng leptin, mặc dù có rất nhiều lý thuyết.
Một số nhà nghiên cứu tin rằng việc giảm viêm do ăn kiêng có thể giúp đảo ngược tình trạng kháng leptin. Tập trung vào một lối sống lành mạnh tổng thể cũng có thể là một chiến lược hiệu quả.
Có một vài điều bạn có thể làm:
- Tránh thực phẩm chế biến sẵn: Thực phẩm chế biến kỹ có thể ảnh hưởng đến tính toàn vẹn của ruột và gây viêm nhiễm.
- Ăn chất xơ hòa tan: Ăn chất xơ hòa tan có thể giúp cải thiện sức khỏe đường ruột của bạn và có thể bảo vệ chống béo phì.
- Tập thể dục: Hoạt động thể chất có thể giúp đảo ngược tình trạng kháng leptin.
- Ngủ đủ: Giấc ngủ kém có liên quan đến các vấn đề về leptin.
- Giảm chất béo trung tính: Có chất béo trung tính cao có thể ngăn cản việc vận chuyển leptin từ máu đến não của bạn. Cách tốt nhất để giảm chất béo trung tính là giảm lượng carb nạp vào.
- Ăn chất đạm: Ăn nhiều chất đạm có thể tự động giảm cân, điều này là kết quả của việc cải thiện độ nhạy leptin.
Mặc dù không có cách đơn giản nào để loại bỏ tình trạng kháng leptin, nhưng bạn có thể thay đổi lối sống lâu dài để cải thiện chất lượng cuộc sống.
Làm cách nào để tăng mức độ leptin?
Thật không may, bạn không thể làm gì nhiều để tăng mức độ leptin của mình nhằm giảm cảm giác đói và thèm ăn, vì mức độ leptin của bạn có liên quan trực tiếp đến lượng mô mỡ mà cơ thể bạn có.
Một nghiên cứu cho thấy những người thiếu ngủ có lượng ghrelin cao, một loại hormone báo hiệu cơn đói và lượng leptin thấp hơn. Có được giấc ngủ chất lượng phù hợp là rất quan trọng vì nhiều lý do, vì vậy, trong mọi trường hợp, giấc ngủ có lợi cho sức khỏe tổng thể của bạn.
Các nhà khoa học cũng đang xem xét mối quan hệ giữa leptin và triglyceride, một loại chất béo còn được gọi là lipid.
Một số nghiên cứu đã tiết lộ rằng chất béo trung tính cao dường như ảnh hưởng đến cách thức hoạt động của leptin, nhưng những nghiên cứu này vẫn còn đang gây tranh cãi. Trong khi một số nhà khoa học nghĩ rằng chế độ ăn kiêng được thiết kế để giảm chất béo trung tính có thể giúp tăng mức độ leptin của bạn, thì các nhà khoa học khác lại không đồng ý.
Thực phẩm nào có nhiều leptin?
Vì leptin là một loại hormone mà cơ thể bạn tạo ra chứ không phải là chất dinh dưỡng (như vitamin C hoặc protein), nên không có thực phẩm nào chứa leptin.
Kết luận
Vì leptin là một khám phá tương đối mới nên các nhà khoa học vẫn đang nghiên cứu để tìm hiểu thêm về nó, bao gồm cả cách nó ảnh hưởng đến bệnh béo phì và giảm cân.
Vai trò của leptin trong việc kích hoạt chế độ đói của cơ thể khi lượng mỡ trong cơ thể giảm có thể khiến bạn khó giảm cân.
Nếu bạn lo lắng về trọng lượng cơ thể của mình hoặc muốn được hướng dẫn về cách giảm cân một cách lành mạnh, hãy nói chuyện với trung tâm chăm sóc sức khỏe của bạn hoặc cân nhắc đến gặp bác sĩ nội tiết chuyên về hormone để có được các chương trình quản lý cân nặng.
Nguồn tham khảo: Healthline.com, Clevelandclinic.org
