Gần đây, thuật ngữ “ruột bị rò rỉ” đang nhận được rất nhiều sự chú ý trên các blog y khoa và mạng xã hội, nhưng đừng ngạc nhiên nếu bác sĩ của bạn không nhận ra thuật ngữ này.
Rò rỉ ruột còn được biết đến là Leaky gut syndrome, tình trạng tăng tính thấm của ruột và hội chứng vẫn chưa được công nhận là một chẩn đoán y khoa. Tuy nhiên, ngày càng có nhiều người quan tâm đến việc phát triển các loại thuốc có thể được sử dụng cho bệnh nhân để chống lại tác động của vấn đề này.
Chính xác rò rỉ ruột là gì?
Bên trong bụng của chúng ta có một lớp lót ruột rộng bao phủ diện tích bề mặt hơn 400-500 mét vuông. Khi hoạt động bình thường, nó tạo thành một hàng rào chặt chẽ kiểm soát những gì được hấp thụ vào máu. Lớp niêm mạc ruột không khỏe mạnh có thể có các vết nứt hoặc lỗ lớn, làm cho thức ăn được tiêu hóa một phần, chất độc và vi trùng xâm nhập vào các mô bên dưới.
So sánh các cơ quan khỏe mạnh (trái) và các tế bào mô bị viêm (phải). Các bệnh về đường tiêu hóa. Độc tố và virus.
Điều này có thể gây viêm và thay đổi hệ vi khuẩn đường ruột và dẫn đến các vấn đề trong đường tiêu hóa và hơn thế nữa. Thế giới nghiên cứu ngày nay đang bùng nổ với các nghiên cứu cho thấy rằng những thay đổi trong vi khuẩn đường ruột và tình trạng viêm có thể đóng một vai trò trong sự phát triển của một số bệnh mãn tính phổ biến.
Cơ chế hoạt động của ruột & rò rỉ ruột
Cơ thể con người hàng ngày tiếp xúc với những chất và tác nhân có thể gây hại. Những tác nhân nhiễm trùng này có thể làm mất cân bằng và gây bệnh. Hệ tiêu hóa vận chuyển nước và điện giải, đồng thời tiết ra nước và protein vào khoang ruột.
Hành động này có chức năng bảo vệ, ngăn chặn chất gây hại xâm nhập qua rào cản ruột. Rào cản ruột bao gồm hai lớp phức tạp, gồm rào cản ở phía trên và rào cản ở phía dưới (hình 1).
Hình 1: Trình bày cấu trúc của màng ruột cho thấy các con đường vận chuyển thuốc và chất dinh dưỡng khác nhau.
Ruột non khuấy trộn thức ăn với nước mật và nước dạ dày từ tuyến tuỵ, gan và ruột, đẩy hỗn hợp về phía trước để tiếp tục quá trình tiêu hóa. Tường tế bào của ruột non hấp thụ chất dinh dưỡng và thuốc qua hiệu ứng khuếch tán, cổng vận chuyển ATP-binding cassette (ABC) và vận chuyển qua lỗ nối tế bào vào tuỵ máu (Hình 1).
Sự tương tác giữa cả hai rào cản giúp duy trì và cân bằng tình trạng ổn định của ruột, rào cản cũng có khả năng phân biệt giữa vi khuẩn cộng sinh (lợi khuẩn), các tác nhân gây bệnh, chất dinh dưỡng và các hạt gây viêm.
Dưới điều kiện bình thường, rào cản ruột nguyên vẹn ngăn chặn sự truyền bệnh tác nhân, chất gây viêm và các kháng nguyên vào môi trường nội bộ. Tuy nhiên, khi rào cản ruột mất tính nguyên vẹn, nó mở cửa cho các tác nhân xấu và có thể gây ra bệnh hoặc viêm nhiễm.
Sự rối loạn của rào cản biểu mô ruột và tăng sự thông thoáng dẫn đến tình trạng “rò rỉ ruột” liên quan đến các vấn đề ruột như bệnh viêm ruột (IBD), hội chứng ruột kích thích, bệnh gan do rượu, bệnh gan không do rượu, viêm nhiễm mỡ gan, viêm nhiễm gan mật, xơ gan và các bệnh lý liên quan đến collagen (Hình 2). Rò rỉ ruột cũng liên quan đến các bệnh không phải là vấn đề ruột như tiểu đường, và nhiều bệnh khác, như thể hiện trong Hình 2.
Hình 2: Mối liên quan giữa hội chứng rò rỉ ruột và rối loạn sinh lý đường ruột với các bệnh khác nhau.
Chú thích: NAFLD: bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu; NASH: viêm gan nhiễm mỡ không do rượu; PBC: viêm đường mật nguyên phát; SAP: viêm tụy cấp nặng; DM: đái tháo đường; SIBO: sự phát triển quá mức của vi khuẩn đường ruột; COPD: bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính; CHF: suy tim sung huyết; CD: Bệnh Crohn; UC: viêm loét đại tràng (viêm loét đại tràng); IBS: bệnh viêm ruột.
Mức độ thẩm thấu (mức độ thấm nước) của ruột được định nghĩa là sự thông qua không qua sự kiểm soát của niêm mạc ruột của các phân tử hydrophilic có kích thước trung bình, diễn ra theo độ chênh lệch nồng độ. Việc tăng cường mức độ thấm nước của ruột là dấu hiệu của sự rối loạn trong rào cản ruột.
Thành phần và cấu trúc giải phẫu của hàng rào ruột.
Theo giả thuyết hội chứng rò rỉ ruột, sự tăng cường thấm nước của ruột có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn gây hại, độc tố hoặc các phần thức ăn chưa tiêu hóa thông qua các khe nối của niêm mạc ruột, tiếp cận hệ tuần hoàn máu và có khả năng ảnh hưởng đến các hệ thống hormone, miễn dịch, thần kinh, hô hấp hoặc sinh sản. Trên thực tế, sự gia tăng thấm nước của ruột do thay đổi chức năng và/hoặc cấp độ biểu hiện của các protein TJ gây ra hội chứng rò rỉ ruột.
Ai bị rò rỉ ruột (và tại sao)?
Tất cả chúng ta đều có một số mức độ ruột bị rò rỉ, vì rào cản niêm mạc ruột này không phải là hoàn toàn không thể xuyên qua (và không nên như vậy). Rò rỉ ruột có thể có khuynh hướng di truyền và nhạy cảm hơn với những thay đổi trong hệ thống tiêu hóa, nhưng DNA của chúng ta không phải là nguyên nhân duy nhất.
Số lượng bệnh viêm nhiễm ruột và các bệnh liên quan đến rò rỉ ruột đang gia tăng ở các quốc gia áp dụng lối sống phương Tây. Nguyên nhân gốc của nó chưa được định rõ, nhưng nó liên quan đến nhiều yếu tố đa nguyên. Tuy nhiên, ở những người có yếu tố di truyền, các yếu tố môi trường khác nhau kích thích sự biến đổi trong phản ứng miễn dịch; kết quả là, sự dung thứ đối với vi khuẩn cộng sinh trong ruột bị mất, gây tổn thương mô và viêm nhiễm mạn tính.
Cuộc sống hiện đại thực sự có thể là nguyên nhân chính gây viêm ruột. Có bằng chứng mới cho thấy chế độ ăn uống tiêu chuẩn của người Mỹ (và của thế giới hiện đại), ít chất xơ, nhiều đường và chất béo bão hòa, có thể gây ra chứng rò rỉ ruột. Sử dụng nhiều rượu và căng thẳng cũng phá vỡ sự cân bằng của ruột.
Chúng ta đã biết rằng tính thấm của ruột tăng lên đóng một vai trò trong một số tình trạng đường tiêu hóa như bệnh celiac, bệnh Crohn và hội chứng ruột kích thích. Câu hỏi lớn nhất là liệu ruột bị rò rỉ có thể gây ra vấn đề ở những nơi khác trong cơ thể hay không?.
Một số nghiên cứu cho thấy leaky gut có thể liên quan đến các bệnh tự miễn dịch khác (lupus, tiểu đường loại 1, bệnh đa xơ cứng), hội chứng mệt mỏi mãn tính, đau cơ xơ hóa, viêm khớp, dị ứng, hen suyễn, mụn trứng cá, béo phì và thậm chí là bệnh tâm thần. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu lâm sàng ở người cho thấy nguyên nhân và kết quả như vậy.
Tính thấm của ruột
Ruột của tất cả chúng ta là bán thấm. Lớp niêm mạc trong ruột của chúng ta được thiết kế để hấp thụ nước và chất dinh dưỡng từ thức ăn vào máu. Nhưng cơ địa của một số người có tính thấm tốt hơn. Tức là ruột của họ không chỉ cho nước và chất dinh dưỡng đi qua, mà một phần còn bị “rò rỉ” qua ruột, nên hội chứng này được gọi là Leaky Gut.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người mắc một số bệnh mãn tính về đường tiêu hóa có ruột bị rò rỉ khiến các phân tử lớn hơn đi qua kể cả những phân tử có khả năng gây độc. Một phần công việc của niêm mạc ruột là hoạt động như một rào cản đối với vi khuẩn và các tác nhân truyền nhiễm khác bên trong ruột. Rào cản này là một tác nhân quan trọng trong hệ thống miễn dịch của chúng ta.
Nguyên nhân của rò rì ruột
Hội chứng rò rỉ ruột vẫn còn là một bí ẩn y học và các chuyên gia y tế vẫn đang cố gắng xác định chính xác nguyên nhân gây ra hội chứng này.
Trong số các yếu tố rủi ro môi trường là chế độ ăn. Chế độ ăn cao đường, tinh bột tinh lọc, axit béo không bão hòa, và omega-6, và thấp chất xơ được liên kết với nguy cơ tăng cao của các vấn đề ruột này.
Một loại protein có tên là zonulin là chất duy nhất được biết đến để điều chỉnh tính thấm của ruột.
Khi được kích hoạt ở những người nhạy cảm về mặt di truyền, protein này sẽ có thể dẫn đến rò rỉ ruột. Hai yếu tố kích hoạt giải phóng zonulin là vi khuẩn trong ruột và gluten, một loại protein có trong lúa mì và các loại ngũ cốc khác.
Tuy nhiên, một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng gluten chỉ làm tăng tính thấm của ruột ở những người mắc các bệnh như bệnh celiac hoặc hội chứng ruột kích thích.
Có thể có nhiều yếu tố góp phần gây ra hội chứng rò rỉ ruột. Dưới đây là một số nguyên nhân:
- Ăn quá nhiều đường: Chế độ ăn nhiều đường không lành mạnh, đặc biệt là đường fructose, gây hại cho chức năng rào cản của thành ruột.
- Thuốc chống viêm không steroid (NSAID): Việc sử dụng lâu dài NSAID như ibuprofen có thể làm tăng tính thấm của ruột và góp phần gây rò rỉ ruột.
- Uống quá nhiều rượu: Uống quá nhiều rượu có thể làm tăng tính thấm của ruột.
- Thiếu hụt chất dinh dưỡng: Sự thiếu hụt vitamin A, vitamin D và kẽm đều có liên quan đến việc tăng tính thấm của ruột.
- Viêm: Tình trạng viêm mãn tính khắp cơ thể có thể góp phần gây ra hội chứng rò rỉ ruột.
- Căng thẳng: Căng thẳng mãn tính là một yếu tố góp phần gây ra nhiều chứng rối loạn tiêu hóa, bao gồm cả rò rỉ ruột.
- Sức khỏe đường ruột kém: Có hàng triệu vi khuẩn trong ruột, một số có lợi và một số có hại. Khi sự cân bằng giữa hai yếu tố này bị phá vỡ, nó có thể ảnh hưởng đến chức năng rào cản của thành ruột.
- Nấm men phát triển quá mức: Nấm men có tự nhiên trong ruột, nhưng sự phát triển quá mức của nấm men có thể góp phần làm ruột bị rò rỉ.
Các bệnh liên quan đến leaky gut
Tuyên bố rằng ruột bị rò rỉ là gốc rễ của các vấn đề sức khỏe hiện đại vẫn chưa được khoa học chứng minh. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ giữa việc tăng tính thấm của ruột với nhiều bệnh mãn tính.
Bệnh celiac
Bệnh celiac là một bệnh tự miễn đặc trưng bởi sự nhạy cảm nghiêm trọng với gluten. Một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng tính thấm của ruột cao hơn ở những bệnh nhân mắc bệnh celiac.
Trên thực tế, một nghiên cứu cho thấy rằng ăn gluten làm tăng đáng kể tính thấm của ruột ở bệnh nhân celiac ngay sau khi ăn.
Bệnh tiểu đường
Có một số bằng chứng cho thấy tính thấm của ruột tăng lên đóng một vai trò trong sự phát triển của bệnh tiểu đường loại 1. Bệnh tiểu đường loại 1 là do sự phá hủy tự miễn dịch của các tế bào beta sản xuất insulin trong tuyến tụy.
Có ý kiến cho rằng phản ứng miễn dịch chịu trách nhiệm phá hủy tế bào beta có thể được kích hoạt bởi các chất lạ “rò rỉ” qua ruột.
Một nghiên cứu cho thấy 42% người mắc bệnh tiểu đường loại 1 có nồng độ zonulin tăng đáng kể. Zonulin là chất điều tiết tính thấm của ruột đã được biết đến.
Trong một nghiên cứu trên động vật, những con chuột mắc bệnh tiểu đường được phát hiện có tính thấm ruột bất thường trước khi mắc bệnh tiểu đường.
bệnh Crohn
Tăng tính thấm của ruột đóng một vai trò quan trọng trong bệnh Crohn. Crohn’s là một chứng rối loạn tiêu hóa mãn tính được đặc trưng bởi tình trạng viêm dai dẳng ở đường ruột.
Một số nghiên cứu đã quan sát thấy sự gia tăng tính thấm của ruột ở bệnh nhân mắc bệnh Crohn. Một số nghiên cứu khác cũng cho thấy tính thấm của ruột tăng lên ở người thân của bệnh nhân Crohn, những người có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
Điều này cho thấy rằng tính thấm gia tăng có thể liên quan đến thành phần di truyền của bệnh Crohn.
Hội chứng ruột kích thích
Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những người mắc hội chứng ruột kích thích (IBS) có khả năng tăng tính thấm của ruột.
Hội chứng ruột kích thích là một rối loạn tiêu hóa đặc trưng bởi cả tiêu chảy và táo bón. Một nghiên cứu cho thấy rằng tính thấm ruột tăng lên đặc biệt phổ biến ở những người mắc hội chứng ruột kích thích tiêu chảy.
Dị ứng thực phẩm
Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người bị dị ứng thực phẩm thường bị suy giảm chức năng rào cản đường ruột.
Ruột bị rò rỉ có thể cho phép các protein trong thực phẩm vượt qua hàng rào ruột, kích thích phản ứng miễn dịch. Phản ứng miễn dịch đối với protein thực phẩm, được gọi là kháng nguyên, là định nghĩa của dị ứng thực phẩm.
Ruột bị rò rỉ là nguyên nhân hay triệu chứng của bệnh?
Những người ủng hộ hội chứng rò rỉ ruột cho rằng đó là nguyên nhân cơ bản của hầu hết các vấn đề sức khỏe hiện đại. Thật vậy, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng tính thấm ruột tăng lên có trong một số bệnh mãn tính, đặc biệt là rối loạn tự miễn dịch.
Tuy nhiên, rất khó để chứng minh ruột bị rò rỉ là nguyên nhân gây bệnh.
Những người hoài nghi cho rằng tăng tính thấm của ruột là một triệu chứng của bệnh mãn tính chứ không phải là nguyên nhân cơ bản. Thật thú vị, các nghiên cứu trên động vật về bệnh celiac, bệnh tiểu đường loại 1 và hội chứng ruột kích thích đã xác định tính thấm của ruột tăng lên trước khi phát bệnh.
Bằng chứng này ủng hộ giả thuyết rằng ruột bị rò rỉ có liên quan đến sự phát triển của bệnh tật.
Mặt khác, một nghiên cứu cho thấy tính thấm của ruột ở những người mắc bệnh celiac trở lại bình thường ở 87% những người tuân theo chế độ ăn không có gluten trong hơn một năm. Chế độ ăn không có gluten là phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho bệnh celiac.
Điều này cho thấy tính thấm bất thường của ruột có thể là một phản ứng đối với việc ăn gluten, chứ không phải là nguyên nhân gây ra bệnh celiac.
Nhìn chung, vẫn chưa có đủ bằng chứng để chứng minh rằng ruột bị rò rỉ là nguyên nhân cơ bản của các bệnh mãn tính.
Dinh dưỡng cho rò rỉ ruột
Ảnh hưởng của các thành phần khác nhau của chế độ ăn uống đến tính thấm của biểu mô ruột. Các thành phần làm giảm tính thấm của ruột xuất hiện ở phần trên của hình và những thành phần làm tăng nó xuất hiện ở phần dưới của hình.
Nghiên cứu về việc điều trị thấm nước ruột chủ yếu dựa trên việc tránh lượng đường và chất béo cao và thực hiện FODMAP (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides, and polyols), prebiotics, probiotics, chất xơ, glutamine, axit béo ngắn, quercetin và metformin. Có một số thực phẩm và thành phần chức năng đã cho thấy tiềm năng lớn trong việc điều trị rò rỉ ruột. Một số thảo mộc, polyphenol, axit amin, khoáng chất, chất chống oxi hóa, và sản phẩm thực phẩm có thể tăng cường khả năng chống lại thấm nước ruột.
Tìm hiểu chi tiết: Dinh dưỡng cho rò rỉ ruột
Cách cải thiện sức khỏe đường ruột
Hội chứng rò rỉ ruột không phải là một chẩn đoán y tế chính thức và chưa có một liệu trình điều trị được khuyến nghị.
Tuy nhiên, có những bước bạn có thể thực hiện để cải thiện sức khỏe đường ruột của mình. Một trong những chìa khóa giúp đường ruột khỏe mạnh hơn là tăng số lượng vi khuẩn có lợi trong đó.
Dưới đây là một số chiến lược để hỗ trợ đường ruột khỏe mạnh:
- Hạn chế lượng carb tinh chế: Vi khuẩn có hại phát triển mạnh nhờ đường và lượng đường nạp vào quá mức có thể gây hại cho chức năng rào cản đường ruột.
- Bổ sung men vi sinh: Probiotic là vi khuẩn có lợi có thể cải thiện sức khỏe đường ruột của bạn. Các chất bổ sung lợi khuẩn đã được chứng minh là có lợi cho các bệnh về đường tiêu hóa.
- Ăn thực phẩm lên men: Thực phẩm lên men, chẳng hạn như sữa chua nguyên chất, kim chi, dưa cải bắp, kefir và kombucha, chứa men vi sinh có thể cải thiện sức khỏe đường ruột.
- Ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ: Chất xơ hòa tan có trong trái cây, rau và các loại đậu, nuôi sống các vi khuẩn có lợi trong ruột của bạn.
- Hạn chế sử dụng thuốc chống viêm không steroid: Việc sử dụng lâu dài thuốc chống viêm không steroid như ibuprofen góp phần gây ra hội chứng rò rỉ ruột.
Kết luận
Mặc dù hiếm khi nghe thuật ngữ “tăng tính thấm ruột” ở hầu hết các văn phòng của bác sĩ, nhưng các bác sĩ y học đã nghiên cứu chữa bệnh đường ruột như một bước đầu tiên để điều trị các bệnh mãn tính trong nhiều thập kỷ. Các nền văn hóa khác trên thế giới thường khuyến nghị các chế độ ăn uống cụ thể để giúp mọi người cảm thấy tốt hơn.
Ngay cả ở Hoa Kỳ, người ta thường thấy mọi người thay đổi chế độ ăn uống sau khi bị bệnh là loại bỏ các loại thực phẩm có thể gây viêm và có thể thúc đẩy những thay đổi trong hệ vi khuẩn đường ruột. Trong đó phổ biến nhất là rượu, thực phẩm chế biến sẵn, một số loại thuốc và bất kỳ loại thực phẩm nào có thể gây dị ứng hoặc kích ứng.
Vẫn còn tranh cãi về việc liệu ruột bị rò rỉ có gây ra sự phát triển của các bệnh bên ngoài đường tiêu hóa ở người hay không. Tuy nhiên, luôn luôn nên ăn một chế độ ăn uống bổ dưỡng, chưa qua chế biến bao gồm các loại thực phẩm giúp dập tắt chứng viêm (và tránh các loại thực phẩm được biết là gây viêm).
Ít nhất về mặt lý thuyết có thể giúp xây dựng lại niêm mạc ruột và mang lại sự cân bằng hơn đến hệ vi khuẩn đường ruột. Công thức này có thể giúp bạn cảm thấy tốt hơn mà không có bất kỳ tác dụng phụ nào và chắc chắn đáng để thử.
